ਹਿੰਦੂ ਤਾਂ ਦੂਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ‘ਚ ਅੱਲ੍ਹਾ ਦੇ ਬੰਦੇ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ : ਨਿਰਮਲਾ ਸੀਤਾਰਮਨ

ਦਿੱਲੀ
ਕੇਂਦਰੀ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਨਿਰਮਲਾ ਸੀਤਾਰਮਨ ਦਾ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਵਾਲ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਨਿਰਮਲਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਢੁਕਵਾਂ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਸੋਮਵਾਰ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਡੀਸੀ ਵਿੱਚ ਪੀਟਰਸਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਫਾਰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਇਕਨਾਮਿਕਸ (PIIE) ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਇੱਕ ਇੰਟਰਐਕਟਿਵ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ।ਪੀਆਈਆਈਈ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨੇ ਨਿਰਮਲਾ ਸੀਤਾਰਮਨ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਪੱਛਮੀ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਹਨ ਕਿ ਵਿਰੋਧੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਆਪਣੀ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਗੁਆ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ‘ਤੇ ਸੀਤਾਰਮਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਆਬਾਦੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਮੀਡੀਆ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜ ਕਾਰਨ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਜਿਊਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹਾਂਗਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਤਾਂ 1947 ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਇੰਨੀ ਵਧ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ?ਨਿਰਮਲਾ ਨੇ ਅੱਗੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੀ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ। ਮੁਹਾਜਿਰਾਂ, ਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਹਰ ਦੂਜੇ ਵਰਗ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹਿੰਸਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦੇਖੋਗੇ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨ ਆਪਣਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਿਕ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1941 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 38 ਕਰੋੜ 89 ਲੱਖ 97 ਹਜ਼ਾਰ 955 ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 25 ਕਰੋੜ 19 ਲੱਖ 30 ਹਜ਼ਾਰ 506 ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ 9 ਕਰੋੜ 25 ਲੱਖ 08 ਹਜ਼ਾਰ 096 ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਈਸਾਈਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 72 ਲੱਖ 50 ਹਜ਼ਾਰ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ 1947 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1951 ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਉਦੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 30 ਕਰੋੜ 36 ਲੱਖ 75 ਹਜ਼ਾਰ 84 ਹਿੰਦੂ ਸਨ ਅਤੇ 3 ਕਰੋੜ 54 ਲੱਖ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਤਿੰਨ ਕਰੋੜ 82 ਲੱਖ 15 ਹਜ਼ਾਰ 785 ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜ ਲੱਖ 31 ਹਜ਼ਾਰ 131 ਹਿੰਦੂ ਸਨ।2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 96 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੂਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਆਬਾਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 20 ਕਰੋੜ 22 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਇੱਥੇ 2 ਕਰੋੜ 78 ਹਜ਼ਾਰ ਈਸਾਈ, 84 ਲੱਖ 42 ਹਜ਼ਾਰ ਬੋਧੀ, 44 ਲੱਖ 51 ਹਜ਼ਾਰ ਜੈਨ ਹਨ। 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਤੀਸਰੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮੁਸਲਿਮ ਆਬਾਦੀ ਹੈ।ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ 23 ਕਰੋੜ 31 ਲੱਖ ਮੁਸਲਮਾਨ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 21 ਕਰੋੜ 23 ਲੱਖ ਅਤੇ ਫਿਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ 20 ਕਰੋੜ 7 ਲੱਖ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 20 ਤੋਂ 30 ਫੀਸਦੀ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਵਧੀ ਹੈ।ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਵੀ ਦੇਖੀਏ। ਇੱਥੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਜ਼ੀਰੋ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ 0.35 ਫੀਸਦੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਉਂਜ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਘੱਟ ਗਈ ਹੈ।ਕਈ ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ 95 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲੱਖਾਂ ਮਸਜਿਦਾਂ ਹਨ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਈਸਾਈ, ਸ਼ੀਆ, ਮੁਜਾਹਿਰ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਇੱਥੇ ਨਮਾਜ਼ ਅਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 57 ਸ਼ੀਆ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁੰਨੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਗਿਰੋਹ ਨੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸ਼ੀਆ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਮਸਜਿਦ ਨੂੰ ਬੰਬ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸੌ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸਰਵੇਖਣ ਅਨੁਸਾਰ, 1941 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ 14 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹਿੰਦੂ ਸਨ। 1951 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਸੁੰਗੜ ਕੇ ਮਹਿਜ਼ 1.3 ਫੀਸਦੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਪੀਸ ਐਂਡ ਜਸਟਿਸ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ 2022 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 22,10,566 ਹੈ, ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ 1.18 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 75 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵਧੀ ਕਿਉਂਕਿ ਹਿੰਦੂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਜਬਰੀ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਹਿੰਦੂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਦੇ, ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਂਦੇ। ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਆਏ ਦਿਨ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, 1951 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 3.5 ਕਰੋੜ ਸੀ, ਜੋ ਪਿਛਲੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਭਾਵ 2011 ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਕੇ 17.2 ਕਰੋੜ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਨਵਭਾਰਤ ਟਾਈਮਜ਼ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਅੱਲ੍ਹਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਹਰ ਸਾਲ ਅਹਿਮਦੀਆ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਜ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਹਿਮਦੀਆ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ‘ਗ਼ੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ’ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਸਾਲ 2021 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਅਹਿਮਦੀਆ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ 30 ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਮਲੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਬਰਾਂ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਅਹਿਮਦੀਆ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਕੁਰਾਨ ਦੀਆਂ ਆਇਤਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਆ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਆ ਮਸਜਿਦਾਂ ‘ਤੇ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੇਖੀਆਂ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ, ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਆ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਜਲੂਸ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਇਸਲਾਮੀ ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 13 ਲੋਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਅਕਸਰ ਈਸ਼ਨਿੰਦਾ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੀਆ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾ ਮੁਸਲਿਮ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਧਮਕੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਸੁੰਨੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਹਜ਼ਾਰਾ ਵਰਗੀ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਜ਼ਾਰਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਲਕਿ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਵੀ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਜ਼ਾਰਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਆ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਲੋਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਹਜ਼ਾਰਾ ਫਾਰਸੀ, ਮੰਗੋਲੀਆਈ ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਅਫਗਾਨ ਨਸਲੀ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 15,000 ਹਜ਼ਾਰਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਵੇਟਾ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।